مرد درست وسط تالاب از قایق پیاده می‌شود. خیلی خونسرد وسط آب قدم می‌زند، گویی در ساحل دریا یا کرانه یک رودخانه باشد. آب از زانوی مرد بالاتر نمی‌رود. تالابی که عمق آن روزی 8 تا 10متر بود، حالا آرام آرام آب می‌رود و امروز می‌توانی در قسمت‌هایی از آن پیاده‌روی کنی. با این همه تالاب هنوز زنده است؛ زنده ترین تالاب ایران. امید برای بازگشت به روزهای بانشاط آن هم کم نیست اگر هشدارهای زیست محیطی را نادیده نگیریم.

این ویدئو که چند روز پیش در شبکه‌های محلی استان گیلان منتشر شد، خیلی زود با عنوان سوگنامه مصور تالاب دست به دست شد و مورد توجه قرار گرفت. اما همین تالاب که نفس‌هایش به شماره افتاده، خطر بزرگتری هم تهدیدش می‌کند؛ احداث سد «لاسک» در «شفت» که شریان‌های حیاتی تالاب را قطع خواهد کرد. ماجرای احداث این سد 17 سال پیش مطرح شد و هر بار در کمیته پیگیری محیط زیست به دلیل مغایرت آن با مسائل محیط زیستی رد شد. فعالان محیط زیست به سال 94 و مخالفت معصومه ابتکار، رئیس وقت سازمان محیط زیست استناد می‌کنند و اینکه وی هم با ساخت این سد مخالفت کرد.

امروز دوم فوریه برابر با 13 بهمن و روز جهانی تالاب‌هاست. می‌گویند از 31تالاب ایران تالاب انزلی آخرین تالابی است که باقی مانده، هرچند با حال و روزی نه چندان خوش. تالاب انزلی از زیباترین تالاب‌های جهان، 20 هزارهکتار وسعت دارد و به گفته محلی‌ها 10 شبانه روز طول می‌کشد تا به همه‌ جای آن سر زد. این تالاب پر از درختچه است و با برگ‌های سبز روشن و تیره‌اش همه جا را رنگ‌آمیزی کرده. این روزها وقتی پای حرف‌های فعالان زیست محیطی می‌نشینی همه از مشکلات تالاب و سد لاسک می‌گویند.

محمد امین معصومی، فعال زیست محیطی می‌گوید: «هر پروژه عمرانی یک پیوست مطالعاتی هم نیاز دارد اما سد لاسک فاقد پیوست است و وجاهت قانونی ندارد. اگر این سد احداث شود، تالاب انزلی که درحال حاضر 200 میلیون متر مکعب آب دارد، به یک پنجم میزان فعلی خواهد رسید. از بین رفتن جنگل‌های هیرکانی هم از دیگر تبعات احداث این سد است. البته تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی هم هست. در نهایت اثرات منفی احداث این سد از اثرات مثبتش بیشتر است.»

به گفته او هدف اصلی از احداث سد لاسک، آبیاری زمین‌های کشاورزی است که در بالادست قرار دارند و تالاب پایین‌تر است و اگر این سد احداث شود، شریان‌های حیاتی آن قطع می‌شود. رودخانه «پسیخان» شریان اصلی آب ورودی به تالاب است که با سد لاسک قطع خواهد شد. احداث سد «شفارود» هم باتوجه به اینکه پروژه مفیدی نبود این سئوال را پیش می‌آورد که چرا با این همه اثر منفی باید چنین پروژه‌هایی اجرا شود؟ بیشتر متخصصان هم با احداث این سد مخالفند، چرا که معتقدند تخریب مستقیم تالاب انزلی را به همراه دارد.

چندی پیش فعالان محیط زیست بندرانزلی در قالب یک گروه دوچرخه سواری به نام «همرکابان سبز انزلی» برای هشدار نسبت به وضعیت بحرانی تالاب و «نه» به سد لاسک، دور تالاب رکاب زدند. آنها همین طور جمعه 12 بهمن از تالاب انزلی تا تالاب «عینک» رشت رکاب زدند و خواستار این بودند که نظر مردم در روستاهای اطراف را جلب کنند و به همه یادآور شوند چه بحرانی تالاب و مردمی را که شغل بیشترشان صید و صیادی است تهدید می‌کند.

معصومی بازهم تأکید می‌کند عمق تالاب از 10 متر به یک متر رسیده و این روزها که در فصل بارندگی هستیم به جرأت می‌توان گفت عمق آن در برخی قسمت‌ها نیم مترهم نیست: «راه رفتن یک شهروند در بندرگاه، همه ما را تکان داد. امیدوارم همه این موضوع را جدی بگیرند. چون واقعاً وضعیت تالاب فاجعه باراست. حالا بگذریم از اینکه انواع زباله‌ها، پسماندها و شیرابه‌ها وارد تالاب می‌شود.»

مجید لاهوری، مدیرعامل انجمن موج شکن هم در گفت و گو با ما می گوید: «هفته بعد همه سازمان‌های مردم نهاد در استان گیلان را دور هم جمع می‌کنیم تا در یک نشست علمی تحلیل کنیم که چرا سد لاسک نباید احداث شود و با کمال تعجب به شما می‌گویم که حتی یک موافق علمی احداث این سد را تا به حال پیدا نکرده‌ایم. یعنی کسی که به صورت علمی استدلال کند که چرا موافق ساخت لاسک است؟»

همچنین 600 خانوار با ساخت این سد باید منطقه لاسک را ترک کنند که این مسأله معضلات اجتماعی جدیی به همراه دارد.بتازگی 14دهیار در منطقه شفت طوماری امضا کرده و مخالفت‌شان رابا ساخت سد لاسک اعلام کرده‌اند.
لاهوری هم تأکید می‌کند که به جز تالاب که باساخت این سد لطمه خواهد دید و یک پنجم آب باقیمانده‌اش را هم از دست خواهد داد 90 هکتاراز جنگل‌های هیرکانی با 40 میلیون سال قدمت نابود خواهد شد: «سد لاسک ابتدا بنا بود یک سد لاستیکی باشد بعدها تبدیل به سد خاکی و این روزها قرار است در قالب یک سد مخزنی بزرگ احداث شود. این سد قرار است روی 4 گسل فعال ساخته شود بدون اینکه مطالعات ژئوتکنیکی برای احداثش انجام شده باشد.»

با این همه موافقان تأسیس سد لاسک می‌گویند احداث آن می‌تواند به ۱۳روستای این منطقه آب بهداشتی برساند. محمد مهدی افتخاری اما از موافقان تأسیس این سد چندی پیش گفته بود: «افتتاح سد لاسک از مطالبات مردم لاسک است و افرادی که می‌خواهند چوب لای چرخ این طرح بگذارند اصلاً ساکن این منطقه نیستند و اگر خوشبینانه نگاه کنیم که مقاصد سیاسی ندارند باید بگویم که نگران خرابی محل استراحتشان هستند.» به این نکته هم باید توجه کرد که به دلیل بلاتکلیفی در احداث سد، منطقه لاسک از شبکه گاز نیز محروم هستند.

افتخاری همچنین معتقد است: «احداث سد لاسک هیچ مشکلی برای تالاب انزلی ایجاد نمی‌کند و مشکل اصلی تالاب انزلی ورود رسوبات به آن است که همه در برابر آن سکوت کرده‌اند.» او همین طور به مردم این منطقه وعده داده که سرانجام و بعد از نزدیک به 20 سال این سد احداث خواهد شد.

یاسر کریم بخش، عضو شورای شهر بندر انزلی هم در گفت‌وگو با ما به بهانه روز جهانی تالاب‌ها، نسبت به وضعیت تالاب انزلی هشدار می‌دهد: «مدتهاست تالاب لایروبی نشده و تله‌های رسوب‌گیر در ورودی رودخانه ایجاد نشده‌اند. از طرفی برای فاضلاب‌های رشت، انزلی و صومعه‌سرا هم فکری نشده.20 سال قبل و در زمان دولت آقای خاتمی، بانک جهانی به این موضوع ورود کرد اما این پروژه متوقف شد و در حال حاضر هم فاضلاب‌های این سه شهر وارد تالاب می‌شود.

قبل از افزایش قیمت دلار 150میلیارد تومان بودجه برای راه افتادن تصفیه‌خانه‌های شرق و غرب انزلی لازم بود اما الان 400میلیارد تومان نیاز است.»

او ادامه می‌دهد: «رودخانه امامزاده ابراهیم که از شریان‌های اصلی تالاب است 57 کیلومتر تا تالاب انزلی فاصله دارد. در این مسیر جنگل‌های هیرکانی قرار دارد که شمشادهایش ممنوع‌القطع است. این جنگل میلیون‌ها سال قدمت دارد. سد لاسک هم در کیلومتر 17 ساخته می‌شود، یعنی 40 کیلومتر طول می‌کشد تا برسد به تالاب انزلی و با آبگیری این سد سه روستا زیر آب می‌رود و هفت روستا هم دچار اتفاقات اقلیمی و اقتصادی ناخوشایند می‌شود و 90 هکتار از جنگل‌های هیرکانی زیر آب می‌رود.»

در سال 72 یعنی زمان ریاست جمهوری آقای هاشمی مطالعات سد لاسک شروع شد، در سال 84 این اطلاعات به روز شد و طی این سالها مسئولان چند بار خواستار کلنگ زنی سد شدند اما هربار با اعتراض‌های روستاییان کار متوقف شد. در شهریور سال جاری وقتی وزیر نیرو برای کلنگ‌زنی به استان گیلان رفت به دلیل اعتراض‌های فعالان زیست محیطی دوباره کار متوقف شد تا اینکه حدود سه هفته پیش مجوز احداث این سد توسط سازمان محیط زیست صادر شد. فعالان زیست محیطی استان گیلان می‌گویند همه استادان دانشگاه و چهره‌های علمی با احداث این سد مخالفند. آنها همچنین نگرانند که با ساخت سد لاسک 21 سد دیگر که طرح‌شان مطرح شده نیز در استان گیلان یکی پس از دیگری احداث شوند.

بهانه احداث سد لاسک آبیاری دشت فومن و تأمین آب شرب روستاییان است درحالی که کارشناسان معتقدند همین الان هم آب شرب مردم تأمین است. کریم بخش تأکید می‌کند: «همین الان زمین‌های دشت فومن آب دارد و مردم برای کشاورزی مشکلی ندارند. مردم گیلان هیچ وقت مشکل بی‌آبی نداشته‌اند که بخواهند با احداث سدی مشکلات‌شان را برطرف کنند. سد لاسک یک وعده انتخاباتی است که نمایندگان فومن به مردم داده‌اند.»

پسماندها، شیرابه‌ها و فاضلاب‌های شهری وارد تالاب می‌شود و روز به روز حال تالاب را بدتر می‌کند و حالا هم احداث سد لاسک به کابوس بزرگی برای محلی‌ها و فعالان زیست محیطی تبدیل شده است. آیا آخرین نفس‌های این تالاب زیبا را با قطع شریان‌های آن خواهند برید؟ باید ببینیم سنبه چقدر پرزور است.

🖊ترانه بنی یعقوب